https://homepagedesigner.telekom.de/.cm4all/uproc.php/0/Allgemein/.Schmuck%20Unbenannt-1.jpg/picture-400?_=17d6b4e3fb0
 

هاوڕێیانی خۆشەویستی دامەزراوەی جەمال نەبەز، کوردانی ئازیز

بەو پێیەی یەکێک لە گرینگترین بابەتەکانی ئەمساڵمان ڕێزلێنان دەبێت لە زارا محەمەدی وەک یەکەم براوەی خەڵاتی جەمال نەبەز، بیر لەوە دەکەینەوە کە رێورەسمی ڕاستەقینەی خەڵاتکردنەکە لە بۆنەیەکی شیاو و گەورەدا بەڕیوە ببەین

بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە ئێمە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە هاوین یان پاییزدا چاومان بە براوەی خەڵاتی ساڵی ٢٠٢٣ دەکەوێت. واتە رێوڕەسمێک بەڕێوە دەبەین و زارا شەخسەن لەوێ دەبێت

هێشتا وادەی دەقیقی بۆنەکە دیاری نەکراوە، بەڵام پێمان خۆشە هەموو هۆگرانی دەزگەکە بزانن کە ئێمە بۆنە و ڕێزلێنانێکی لەو شێوەیە بەڕێوە دەبەین.  هەروەها لەگەڵ بەردەستبوونی وردەکاری زیاتر، لە رێگەی ئەم پەیجە و لە لاپەڕەیەکی تایبەتیش بە خەڵاتی 

جەمال نەبەز وە لە رێگەی ئیمەیلەوە  ئاگادارتان دەکەینەوە

لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا – واتە  لە ١٤ی ئایاردا - هەڵبژاردن لە تورکیا ئەنجام دەدرێت

ئەم هەڵبژاردنە سەرنجی زۆری لە سەرانسەری جیهاندا ڕاکێشاوە .دیارە بۆ داهاتووی تورکیە گەلێک گرنگە. بەپێی ڕاپرسییەکان دوو لایەن

 ڕووبەڕووی یەکتر بوونەتەوە.  ڕەجەب تەیب ئەردۆغان کە تا ئێستاش سەرۆکایەتی حکومەت دەکات ( واتە رەوتی کۆنەپەرست-ئیسلامی ئاک پارتی لەگەڵ پارتی مەهەپە لەم دواییانەدا هاوپەیمانیەکی هاوبەشی ڕاستڕەو و توندڕەوی دامەزراند) ڕووبەڕووی هاوپەیمانییەکی نائاسایی ئۆپۆزسیۆن بووەتەوە. ئەمەش لەلایەن جەهەپەی کۆنەپەرستی سەدە ( واتە پارتی کۆماری) بە سەرۆکایەتی کەمال کلیچدارئۆغڵو کە وردە وردە توانیویەتی چەند لایەنێکی بچووک بۆ لای خۆی ڕابکێشێت، رابەرایەتی دەکرێت.

بانگەشەی هەڵمەتی سەختی هەڵبژاردن بۆ زۆرترین دەنگەکان

هەڵاوسان و گەندەڵی و دۆخی پەنابەران و گەورەترین بوومەلەرزەی سەدە و ئەوەی کێ تاوانبارە لەمەڕ ئەنجامە کارەساتبارەکانی، باسی سەرەکی ئەم هەڵبژاردنەیە. هەروەها باس لە ئیسلامیزەکردنی کۆمەڵگا لە ئارادایە کە لە سەردەمی ئەردۆغاندا بەشێوەیەکی بەرچاو بەهێزتر بووە. هەروەها پرسی گەڕانەوەی تورکیا بۆ پەرلەمانتاریزم کە بۆ زۆر کەس گرنگە، دوای ئەوەی ئەردۆغان لە ساڵی 2015 لەگەڵ هەوڵێکی کودەتا بەرەو ڕوو بوویەوە، بەپەلە سیستەمی سەرۆکایەتی وەک ئەڵتەرناتیڤێکی خۆسەپێن ناساند.

ناساندنی سیستەمی خۆسەپێنانەی سەرۆکایەتی

فۆڕمی نوێی حکومەت بە گوتەی زۆرێک لە ڕەخنەگران بە شێوەیەکی تادێت خۆسەپێنانە و لە کاتێکی نەگونجاودا هاتۆتە ئاراوە. ئەمەش دوای ئەوە هاتە ئاراوە کە ئەردۆغان ناچار بوو بەر بە هەوڵی کودەتاکە بگرێت، هەرچەندە تا ئێستا ڕوون نییە کە ئایا خۆی ئەو کودەتایەی ڕێکخستبوو یان نا.  هەندێکی تریش بزووتنەوەی گولەنی پێ تاوانبار دەکەن.  هەندێکی تر پەیوەندی ئەم پرسە بە گفتوگۆکان لەگەڵ نوێنەرانی کورد دەبینن کە زیاتر لە ٢ ساڵ بوو لە بەرزترین ئاستدا بەڕێوە دەچوو. ئەمانە شکستیان هێنا چونکە ئەردۆغان و سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتە، بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو کۆتاییان بە وتووێژەکان هێنا.  وەک ئەوە وابوو کە ئەم وتووێژانە لەناکاو بۆ سەرۆکی ئاک پارتی وەی ئاسنی داخ بێت.  جێگای بیرکردنەوەیە کە سەرۆکی ئاکەپە لەناکاو تێگەیشت کە داهێنان و نوێگەری لەو ئاستەدا، زۆر بە خێرایی دەتوانێت کە حکومەتەکەی لە هەبوونی دەنگی زۆرینەی بێبەش بکات. لە هەر حاڵەتێکدا، دوای پچڕانی وتووێژ لەگەڵ نوێنەرانی کورد، ئەردۆغان ئەو حیزبەی کردە هاوپەیمانی هاوبەشی کە زۆرترین دوژمنایەتیان لە بەرامبەر دانپێدانانی ناسنامەی کورد لە تورکیادا هەیە. هەروەها لەگەڵ مەهەپەی  ئۆڵترانەتەوەپەرست بەشداری لەم هەڵمەتی هەڵبژاردنەدا کردووە.

ئاسنی داخی ئەردۆغان - سەقەت لەدایک بوونی تورکیا و سیاسەتی جینۆساید

١٠ ساڵی یەکەمی حوکمڕانی ئەردۆغان، بۆ ئەو و پارتی کۆنەپەرستی-ئیسلامی ئاکەپە ساڵانێکی نایاب بوو. دیارە لە دەستپێکردنی گفتوگۆکان لە بەرزترین ئاست هەستی بە بەهێزی کرد و ئەمەشی نەیشاردەوە، هەرچەندە دەبێ زانیبێتی دەست لێدان لە کەموکوڕی لەدایکبوونی وڵاتەکەی هێشتا لە وڵاتەکەیدا تابۆیە.

لە ماوەی ١٠٠ ساڵی رابوردووی پاش دامەزرانی تورکیادا، تەنیا یەک سیاسەتمەداری دیکە پێش ئەردۆغان بوێری ئەوەی هەبووە ئەو کارە بکات. واتە تورگوت ئۆزال، دامەزرێنەری ئاناڤاتان (پارتی دایکی نیشتمان) و بانگەشەکەری دیاری هەڵبژاردنەکانی ئەو سەردەم، کە لە ساڵی ١٩٨٩ لەلایەن سوپای تورکیاوە هێنرایە سەر پۆستی سەرۆک کۆماری تورکیا، هەم جەماوەری بوو و هەم ئەزموونی لە سیاسەتی تورکیادا هەبوو. پێش ئەو شەرەفەی کە سوپای تورکیا پێی بەخشیبوو، پێشتر دووجار وەک سەرۆکوەزیرانی تورکیا کاری کردبوو.  تابۆ سیاسیەکانیش بەریان بە ئۆزال نە گرت.

ناوبراو لە ناکاو لە ساڵی ١٩٩٣ لە پۆستەکەیدا کۆچی دوایی کرد. خێزانەکەی دەڵێن ژەهرخوارد کرابوو.

چاوخشاندنێک بە مێژوودا: لە پەیمانی سیڤەری ساڵی ١٩٢٠دا کورد لە مافە نەتەوەییەکانی بێبەش نەکرا، بژاردەی سەربەخۆیی بۆ داهاتوو ئاماژەی پێ کرا. لە ئەگەری پێوەلکاندنی ئەو بەشەی خاکی کوردستان بۆ خاکی دەوڵەتی تورکیا کە بڕیار بوو دابمەزرێت، بە ئاشکرا بەڵێنی ئۆتۆنۆمییان لە پەیماننامەی سیڤەردا پێدرا.  بەڵام بەهۆی بەردەوامی شەڕەوە، پەیمانی سیڤەر ڕاگیرا. دوای کۆتایی هاتنی شەڕی تورکیا و یۆنان لە ساڵانی ١٩١٩-٢٢ دوو ساڵ دواتر، پەیمانی سیڤەر (١٩٢٠) لە ساڵی ١٩٢٣دا بە پەیمانی لۆزان جێگیرکرا.

لە بنەڕەتدا پەیمانی لۆزان دەرکردنی یۆنانیەکانی لە ئاسیای بچووک ڕێکخست و سنووری ئێستای نێوان یۆنان و تورکیای دیاری کرد.  جگە لەوەش چەند بڕگەیەکی لەسەر مافی کەمینەکان لە تورکیا کە بڕیار بوو دابمەزرێنرێت، لەخۆگرتبوو. تێگەیەک کە بە شێوەیەکی نەریتی لە چکۆنتێکستی ئیسلامیدا بە مانای مەسیحی بەکاردەبرێت. ڕەنگە بەهۆی رۆحی زەمانەی شۆڕشگێڕانە و سادەیی، پەیمانی لۆزان ناوی کوردی نەهێنابێت. لە بەیاننامەیەکدا کە سەرۆکی وەفدی تورکیا خستویەتیە سەر تۆمارەکە، بەڕاشکاوی باسیان لەوە کراوە: "حکومەتی مەجلیسی نیشتمانیی گەورەی تورکیا هەروەک حکومەتی تورکەکانە، هەر واش حکومەتی کوردە“. بەڵام ئەمری واقیع لە دەوڵەتی نوێی تورکیادا زۆر جیاواز بوو. شتێکی ترسناک لەسەر دەستی حکومەتی تورکیا بە سەرۆکایەتی کەمال ئەتاتورک لە ماوەی ١٥ ساڵی یەکەمدا سەریهەڵدا، کە - بە کورتکراوی - دەتوانین پێی بڵێین سیاسەتی جینۆساید. له هەمان کاتدا ئاپاراتۆسی دەوڵەت کار له سەر ئایدۆلۆژیای دەوڵەت دەکرد که له ناوچەکەدا به تەواوی نوێ بوو. پڕئاشکرایە کە تورکیا وەک دەوڵەت نەتەوەیەک بە شێوازی ڕۆژئاوایی، هەموو دەرفەتەکانی سیاسەتی دەرەوەی خۆیشی بەکارهێنا بۆ جێبەجێکردنی ئامانجە شوومە دژە کوردەکانی لە چوارچێوەی وڵاتەکەی خۆیدا.

ئەگەر ئاوڕدانەوەیەک بەس نەبێت، لێکۆڵینەوە و بەڵگەنامەیەکی زۆر لەبەر دەستایە

جگە لەوەی کە گەلێک سیاسەتی کۆمەڵکوژیی هاوبەش لە دەیەکانی یەکەمدا، وەک بەکارهێنانی وشەی تورکە کێویلە بۆ کورد، قەدەغەکردنی قسەکردن بە زمانی کوردی لەبەردەم خەڵکدا، یان ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییە زۆرانەی تورکیا لە ناوچە کوردنشینەکاندا بە بەشێکی زۆر ترسناکەوە لە قوربانی ئینسانی و لەناوبردنی بژێوی ژیان (کە لە ساڵانی هەشتاکان/نەوەدەکاندا سەرلەنوێ ئەو سیاسەتانە دژی کورد بەڕێوەچوون)، ڕێوشوێنی زیاتریش لەم بارەوە لەبەر گیران. پێویستە باس بکرێت بۆ ئێستاش هێشتنەوەی زمانی کوردی لە سیستمی قوتابخانەی گشتی تورکیا و ئەو ڕاستییەی کە مرۆڤەکان تەنیا لەو کاتەدا دەتوانن لەگەڵ ناسنامەی نەریتی کوردی خۆیان لە تورکیادا بژین کە دەبێت ئامادەبن تووشی شتی ترسناک ببن، لەوانە: گومانی تیرۆر، دەستگیرکردن و لێپرسینەوە .

چی دەتوانێت بگۆڕێت و چۆن؟

بەداخەوە لە ئێستادا هیچ وەڵامێک بۆ ئەو پرسیارانە لەبەردەستا نییە و ڕەنگە دوای هەڵبژاردنەکانیش نەبێت. بەڵام بە پەیڕەوکردنی پڕەنسیپە دیموکراتیکەکان – لەسەربنەمای باشترین زانیاری و ویژدان - ئەوەی بە ئەوپەڕی گرنگی دەزانین و چیتر ناتوانرێت بەبی دەنگەی لێبکریت،لە ڕوانگەی خۆمانەوە دەیخەنیە بەرباس. پێویستە نیازپئیرادەیکەی باشتر لە نێوان مرۆڤەکان و نئیرادیەکی بەهێزتر و باشتر بۆ کورد هەبێت. ڕێبازێکی ئایدیال ئەوەیە کە کارکردن لە سەر ئەم پرسە و دەرئەنجامەکانی بە ڕوانگەیەکی داهاتووتەوەر بخریتە بەرباس. کێ توانای ئەوەى هەیە؟ دەکرێت ئەوە نەتەوە یەکگرتووەکان بێت. بۆ دەستپێکردن، ئەمە دەتوانێت دەامەزراوەیەک بێت کە لەلایەن هەندێک دەوڵەتی بەرپرسیارەوە دروستکرابێت و ڕاسپێردرابێت.

رێز و سڵاو

به‌ سوپاسه‌وه

‌
ده‌زگای جه‌مال نه‌به‌ز
یاسایی و بۆ سودی گشتی
 

لێرە لە بەشی گالێریدا بەرهەم و نووسراوەکانی ناوبراو دەخەینە بەرچاو. هەتا ئێستا ماڵپەڕە پێشووەکەی خۆی ماوە و ئۆنلاینە و دەتوانرێ لیستی بەشێک لە بەرهەمەکانی ببینرێت

https://jemalnebez.org/jemalnebez_literatur.html

ئەگەر کەسێک، بەرهەم و نووسینێکی ئەوی هەبێت و لەو لیستەدا ئاماژەی پێنەکرابێت، تکا دەکەین لە رێگەی کۆنتاکت فۆرمولارەوە پەیوەندیمان پێوە بکات. ئامانج ئەوەیە کە لیستی بەرهەم و نووسراوەکانی بەرفراوان کەینەوە. هەر هەوڵێک بۆ یارمەتی کردن لەم پێناوەدا جێگەی خۆشحاڵیمانە و سوپاستان دەکەین